ระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย Fire Alarm System

อั คคี ภั ยกอใหเกิดความสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพยสิน  สาเหตุ ส วนใหญมาจากขณะที่เริ่มเกิดเพลิงไหมจะ
ไม มี คนอยู  หรื อเกิ ดในบริเวณที่ไมมีคนเห็น  กวาจะรูตัวเพลิงก็ลุกลามจนเกินกํ าลังที่คนไมกี่คนหรืออุปกรณดับ
เพลิ งขนาดเล็กที่มีอยูภายในอาคารจะทํ าการสกัดไฟได  ดั งนั้ นจึ งจํ  าเปนตองมีระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย
ติ ดตั้ งไว ในอาคาร  เพื่อใหสามารถรับรูเหตุการณลวงหนากอนที่ไฟจะลุกลามจนควบคุมไมได
ส วนประกอบของระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย
ส วนประกอบที่ สํ าคัญของระบบเตือนอัคคีภัยมี5 สวนใหญๆ ซึ่งทํ างานเชื่อมโยงกัน  ดั งแสดงในแผน

1.  ชุ ดจายไฟ(Power Supply)
ชุ ดจ ายไฟ เป นอุ ปกรณแปลงกํ าลังไฟฟาของแหลงจายไฟมาเปนกํ าลังไฟฟากระแสตรง ที่ใชปฎิบัติงาน
ของระบบและจะตองมีระบบไฟฟาสํ ารอง  เพื่อใหระบบทํ างานไดในขณะที่ไฟปกติดับ
2.  แผงควบคุม(Fire Alarm Control Panel)
เป นส วนควบคุมและตรวจสอบการทํ างานของอุปกรณและสวนตางๆในระบบทั้งหมด  จะประกอบดวย
วงจรตรวจคุ มคอยรับสัญญาณจากอุปกรณเริ่มสัญญาณ, วงจรทดสอบการทํ างาน, วงจรปองกันระบบ, วงจร
สั ญญาณแจงการทํ างานในสภาวะปกติ  และภาวะขัดของ  เช น สายไฟจากอุปกรณตรวจจับขาด,  แบต เตอรี่
ตํ่   าหรือไฟจายตูแผงควบคุมโดนตัดขาด  เปนตน  ตู  แผงควบคุม(FCP)จะมี สัญญาณไฟและเสียงแสดงสภาวะ
ต างๆบนหนาตู เชน
-  Fire Lamp : จะติดเมื่อเกิดเพลิงไหม
-  Main Sound Buzzer : จะมี เสียงดังขณะแจงเหต
-  Zone Lamp : จะติ ดคางแสดงโซนที่เกิดAlarm
-  Trouble Lamp : แจงเหตุขัดของตางๆ
-  Control Switch : สํ   าหรั บการควบคุม เชน เปด/ปดเสียงที่ตูและกระดิ่ง,ทดสอบการทํ างานตู,ทดสอบ
Battery,Resetระบบหลังเหตุการณเปนปกติ
3. อุ ปกรณเริ่มสัญญาณ(Initiating Devices)
เป นอุ ปกรณตนกํ าเนิดของสัญญาณเตือนอัคคีภัย  ซึ่งแบงออกเปน2 ชนิด คือ
1.1 อุปกรณเริ่มสัญญาณจากบุคคล(Manual Station)  ได แก สถานีแจงสัญญาณเตือนอัคคีภัยแบบ
ใชมือกด(Manual Push Station)
1.2 อุ ปกรณเริ่มสัญญาณโดยอัตโนมัติ  เป นอุ ปกรณอัตโนมัติที่มีปฎิกิริยาไวตอสภาวะ  ตามระยะ
ต างๆ  ของการเกิดเพลิงไหม  ไดแก  อุ ปกรณตรวจจับควัน(Smoke Detector)  อุ ปกรณตรวจจับ
ความรอน(Heat Detector)  อุ ปกรณตรวจจับเปลวไฟ(Flame Detector)  อุ ปกรณตรวจจับแกส
(Gas Detector)
4.  อุ ปกรณ แจงสัญญาณดวยเสียงและแสง(Audible & Visual Signalling Alarm Devices)
หลั งจากอุ ปกรณเริ่มสัญญาณทํ างานโดยสงสัญญาณมายังตูควบคุม(FCP)  แลวFCPจึ งสงสัญญาณ
ออกมาโดยผานอุปกรณ ไดแก  กระดิ่ ง, ไซเรน, ไฟสัญญาณ เปนตนเพื่อใหผูอยูอาศัย, ผูรับผิดชอบหรือเจาหนา
ที่ ดั บเพลิงไดทราบวามีเหตุเพลิงไหมเกิดขึ้น
5.  อุ ปกรณประกอบ(Auxiliary Devices)
เป นอุ ปกรณ ที่ ทํ   างานเชื่อมโยงกับระบบอื่นที่เกี่ยวของกับการควบคุมปองกัน  และดับเพลิงโดยจะถาย
ทอดสัญญาณระหวางระบบเตือนอัคคีภัยกับระบบอื่น  เชน
5.1 ส งสั ญญาณกระตุนการทํ างานของระบบบังคับลิฟทลงชั้นลาง,  การป ดพัดลมในระบบปรับอากาศ,
เป ดพั ดลมในระบบระบายอากาศ, เปลี่ยนแปลงเพื่อควบคุมควันไฟ,การควบคุมเปดประตูทางออก,
เป ดประตู หนี ไฟ, ปดประตูกันควันไฟ, ควบคุมระบบกระจายเสียง  และการประกาศแจงขาว, เปด
ระบบดับเพลิง  เปนตน
5.2 รั บสั ญญาณของระบบอื่นมากระตุนการทํ างานของระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย เชน จากระบบพน
นํ้ าปมดับเพลิง  ระบบดั บเพลิงดวยสารเคมีชนิดอัตโนมัติ  เปนตน
อุ ปกรณเริ่มสัญญาณแบบอัตโนมัติ(Automatic Initiation Devices) มี หลายชนิดดังนี้
1.  อุ ปกรณตรวจจับควัน(Smoke Detector) แบงออกเปน2 แบบดังนี้
1.1 อุ ปกรณตรวจจับควันชนิดไอออนไนเซชั่น(Ionization Smoke Detector)  อุ ปกรณชนิดนี้
เหมาะสํ   าหรับใชตรวจจับสัญญาณควันในระยะเริ่มตนที่มีอนุภาคของควันเล็กมากIonization
Detector ทํ   างานโดยใช หลั กการเปลี่ยนแปลงคุณลักษณะทางไฟฟา  โดยใชสารกัมมันตภาพรังสี
ปริ มาณนอยมากซึ่งอยูในChamber ซึ่ งจะทํ   าปฎิ กิริยากับอากาศที่อยูระหวางขั้วบวกและลบ  ทํ า
ให ความนํ าไฟฟา(Conductivity)  เพิ่ มขึ้ นมี ผลใหกระแสสามารถไหลผานไดโดยสะดวก  เมื่อมี
อนุ ภาคของควันเขามาในSensing Chamber นี้   อนุภาคของควันจะไปรวมตัวกับ อิออน  จะมี
ผลทํ   าให การไหลของกระแสลดลงดวย ซึ่งทํ าใหตัว ตรวจจับควันแจงสถานะAlarm ทันที
1.2 อุ ปกรณตรวจจับควันชนิดโฟโตอิเลคตริก(Photoelectric Smoke Detector)  เหมาะสํ าหรับ
ใช ตรวจจับสัญญาณควันในระยะที่มีอนุภาคของควันที่ใหญขึ้นPhotoelectric Smoke Detector
ทํ   างานโดยใช หลั กการสะทอนของแสง  เมื่อมีควันเขามาในตัวตรวจจับควันจะไปกระทบกับแสงที่
ออกมาจากPhotoemiter ซึ่ งไมไดสองตรงไปยังอุปกรณรับแสงPhoto receptor  แต แสงดังกลาว
บางส วนจะสะทอนอนุภาคควันและหักเหเขาไปที่Photo receptor ทํ   าใหวงจรตรวจจับของตัวตรวจ
จั บควันสงสัญญาณแจงAlarm
2.  อุ ปกรณตรวจจับความรอน(Heat Detector)
อุ ปกรณตรวจจับความรอน  เป นอุ ปกรณแจงอัคคีภัยอัตโนมัติรุนแรกๆ มีหลายชนิด  ซึ่งนับไดวาเปน
อุ ปกรณที่ราคาถูกที่สุดและ มีสัญญาณหลอก(Fault Alarm) น อยที่สุดในปจจุบัน  อุ ปกรณตรวจจับความรอน
ที่ นิ ยมใชกันมีดังตอไปนี้
2.1 อุ ปกรณ ตรวจจับความรอนชนิดจับอัตราการเพิ่มของอุณหภูมิ(Rate-of-Rise Heat
Detector) อุ ปกรณ ชนิดนี้จะทํ างานเมื่อมีอัตราการเพิ่มของอุณหภูมิเปลี่ยนแปลงไปตั้งแต10 องศา
เซลเซียส ใน1 นาที  ส วนลั กษณะการทํ   างาน อากาศในสวนดานบนของสวนรับความรอนเมื่อถูก
ความร อน จะขยายตัวอยางรวดเร็วมากจนอากาศที่ขยายไมสามารถเล็ดลอดออกมาในชองระบาย
ได  ทํ   าใหเกิดความดันสูงมากขึ้นและไปดันแผนไดอะแฟรมใหดันขาคอนแทคแตะกัน  ทํ าใหอุปกรณ
ตรวจจับความรอน นี้ สงสัญญาณไปยังตูควบคุม
2.2 อุ ปกรณตรวจจับความรอนชนิดจับอุณหภูมิคงที่(Fixed Temperature Heat Detector)
อุ ปกรณชนิดนี้จะทํ างาน  เมื่ออุณหภูมิของSensors สู งถึ งจุ ดที่กํ าหนดไวซึ่งมีตั้งแต60 องศาเซล
เซี ยสไปจนถึ ง150 องศาเซลเซียส  การทํ างานอาศัยหลักการของโลหะสองชนิด เมื่อถูกความรอน
แล วมี สั มประสิ ทธิ์การขยายตัวแตกตางกัน  เมื่อนํ าโลหะทั้งสองมาแนบติดกัน(Bimetal)  และให
ความร อนจะเกิ ดการขยายตัวที่แตกตางกัน ทํ าใหเกิดบิดโคงงอไปอีกดานหนึ่ง เมื่ออุณหภูมิลดลง
ก็ จะคืนสูสภาพเดิม
2.3 อุ ปกรณตรวจจับความรอนชนิดรวม(Combination Heat Detector)  อุ ปกรณชนิดนี้รวมเอา
คุณสมบัติของRate of Rise Heat และFixed Temp เข ามาอยูในตัวเดียวกันเพื่อตรวจจับความ
ร อนที่เกิดไดทั้งสองลักษณะ
3.  อุ ปกรณตรวจจับเปลวไฟ(Flame Detector)
โดยปกติ จะนํ   าไปใชในบริเวณพื้นที่อันตรายและมีความเสี่ยงในการเกิดเพลิงไหมสูง(Heat Area)  เชน
คลั งจ ายนํ้   ามั น, โรงงานอุตสาหกรรม,  บริเวณเก็บวัสดุที่เมื่อติดไฟจะเกิดควันไมมาก  หรือบริเวณที่งายตอการ
ระเบิดหรืองายตอการลุกลาม  อุปกรณตรวจจับเปลวไฟจะดักจับความถี่คลื่นแสงในยานอุลตราไวโอเล็ท  ซึ่ง
มี ความยาวคลื่ นอยู  ในชวง0.18-0.36 ไมครอนที่แผออกมาจากเปลวไฟเทานั้นแสงสวางที่เกิดจากหลอดไฟและ
แสงอินฟราเรดจะไมมีผลทํ าใหเกิดFault Alarm ได
การพิ จารณาเลือกติดตั้งอุปกรณตรวจจับในบริเวณตางๆ  เราจะคํ านึงเรื่องความปลอดภัยของชีวิต,
ความเสี่ ยงต อการเกิดอัคคีภัยในบริเวณตางๆ และลักษณะของเพลิงที่จะเกิด  เพื่อที่จะติดตั้งอุปกรณตรวจจับที่
เหมาะสมสถานที่และไมสิ้นเปลืองคาใชจายมากเกินไป
การออกแบบระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย
ป จจั ยที่ตองพิจารณาในการออกแบบ
1. ความสูงของเพดาน: มี ผลกั บจํ   านวนอุ ปกรณตรวจจับที่ตองใชตอพื้นที่  ความรอนหรือควันที่ลอย
ขึ้ นมาถึ งอุ ปกรณ ตรวจจับที่ติดตั้งบนเพดานสูงจะตองมีปริมาณความรอน หรือควันที่มากกวาเพดาน
ตํ่   า  เพื่ อให อุ ปกรณตรวจจับทํ างานในเวลาที่เทากัน  จึงตองลดระยะหางระหวางตัวตรวจจับ  เพื่อ
ให ระบบเสริ มกํ  าลังตรวจจับใหละเอียดถี่ขึ้น  เราจะพิจารณากํ าหนดระยะจัดวางตัวตรวจจับที่ติดบน
เพดานโดยอางอิงจากตารางตอไปนี้
ชนิดตัวตรวจจับ  พื้ นที่การตรวจจับ

2. สภาพแวดลอม: อุ ณหภู มิ ,ไอนํ้ า,ลม,ฝุน,สิ่งบดบัง,ประเภทวัสดุที่อยูบริเวณนั้น ฯลฯ  จะมี ผลกับการ
เลื อกชนิดของอุปกรณตรวจจับและตํ าแหนงการติดตั้ง  เชน  ตั วจั บควันจะไมเหมาะกับบริเวณที่มีฝุน,
ไอนํ้ าและลมRate of Rise Heat Detector ไม เหมาะที่จะติดไวในหองBoiler ถ าเปนสารติดที่ติด
ไฟแตไมมีควันก็จํ าเปนตองใชFlame Detector ดั งนั้ นเราจะต องมีพื้นฐานเขาใจหลักการทํ างานของ
ตัวตรวจจับแตละชนิด
3. ระดั บความสํ าคัญและความเสี่ยง: เราควรเลือกใชอุปกรณที่ตรวจจับไดไวที่สุด เพื่อรับรูเหตุการณ
ทั นที ก อนที่ จะลุ กลามใหญโต  ในบางสถานที่อาจมีปจจัยเสี่ยงตํ่ า  เชน  เปนพื้นที่ที่อยูในระยะของ
สายตาของเจาหนาที่ประจํ าตลอดเวลาบริเวณที่ไมมีวัตถุติดไฟหรือติดไฟยาก  สํ   าหรับบริเวณที่อาจ
เสี่ ยงตอการสูญเสียชีวิตเราจะตองใชอุปกรณที่แจงเหตุไดเร็วที่สุดไวกอนไดแก  ตัวจับควัน
4. เงิ นงบประมาณที่ตั้งไว: งบลงทุ นเปนขอจํ ากัดทํ าใหไมสามารถเลือกอุปกรณตรวจจับ  ชนิดที่ดีที่
สุ ด  ติ ดตั้ งไวทุกจุดในอาคารเพราะราคาสูง จํ าตองยอมเลือกชนิดที่มีราคาถูกไปแพงดังนี้
1. Fix Temperature Heat Detector - -> 2. Rateof Rise Heat Detector - -> 3. Combination
Heat Detector - - > 4. Photo Electric Smoke Detector - -> 5. Ionization Smoke Detector - ->
6. Flame Detector - ->7.Beam Smoke Detector
อุ ปกรณ ที่ รั บรู  เหตุไดไวจะมีราคาแพงกวาแตอาจจะไมเหมาะสมกับบางสถานที่  เราจะตองพิจารณา
กับขออื่นดวย
การจัดแบงโซน
การที่ สามารถค นหาจุ ดเกิดเหตุไดเร็วเทาไร  นั่นหมายถึงความสามารถในการระงับเหตุก็จะมากขึ้นดวย
ดั งนั้ น การจัดโซนจึงเปนความสํ าคัญในการออกแบบระบบFire Alarm กรณี เกิ ดเหตุเริ่มตนจะทํ าใหกระดิ่งดัง
เฉพาะโซนนั้ นๆ ถาคุมสถานะการณไมไดจึงจะสั่งใหกระดิ่งโซนอื่นๆดังตาม
แนวทางการแบงโซนมีดังนี้
1. ต องจั ดโซน อยางนอย1 โซนตอ1 ชั้น
2. แบ งตามความเกี่ยวของของพื้นที่  ที่ เป นที่ เข าใจสํ าหรับคนในอาคารนั้น  เชน  โซนOffice, โซน
Workshop
3. ถ าเป นพื้นที่ราบบริเวณกวาง  จะแบ งประมาณ600 ตารางเมตร ตอ1 โซน  เพื่อสามารถมองเห็น
หรื อคนพบจุดเกิดเหตุโดยเร็ว
4. คนที่ อยู  ในโซนใดๆ  ตองสามารถไดยินเสียงกระดิ่งAlarm ในโซนนั้นไดชัดเจน
การออกแบบติดตั้งManual Station
ระบบFire Alarm จะตองมี สวิทซกดฉุกเฉิน(Manual Station)ด วยอยางนอยโซนละ1 ชุด  สํ าหรับกรณี
ที่ คนพบเหตุการณกอนที่Detector จะทํ   างานหรือไมมีDetector ติ ดตั้งไวในบริเวณนั้น
Manual Station จะตองมีลักษณะดังนี้
1. เป นการงายตอการสังเกต  โดยใชสีแดงเขม  ดูเดนหรือมีหลอดไฟ(Location Light)  ติดแสดงตํ า
แหนงในที่มืดหรือยามคํ่ าคืน
2. ตํ   าแหน งที่ ติ ดตั้ ง ตองอยูบริเวณทางออก ทางหนีไฟ ที่สามารถมองเห็นไดชัดเจน
3. ระดั บติ ดตั้ งงายกับการกดแจงเหตุ(สูงจากพื้น1.1-1.5 เมตร)
4. กรณี ระบบมากกว า5 โซน ควรมีแจ็คโทรศัพทเพื่อใชติดตอระหวางเจาหนาที่บริเวณที่เกิดเหตุกับหอง
ควบคุ มของอาคาร เพื่อรายงานสถานะการณและสั่งใหเปดสวิทซGeneral Alarm ให กระดิ่งดังทุก
โซน
การกํ   าหนดตํ าแหนงอุปกรณแจงสัญญาณ
อุ ปกรณ แจ งสั ญญาณมีหลายชนิด  ไดแก กระดิ่ง ไซเรน ไฟสัญญาณกระพริบ  โดยทั่วไปเราจะนิยมติด
ตั้ งกระดิ่งไวบริเวณใกลเคียงหรือที่เดียวกับManual Station ในระดับหูหรือเหนือศีรษะ  เราจะมี กระดิ่งอยาง
น อย1 ตั ว ต อโซนหรื อเพียงพอ  เพื่อใหคนที่อยูเขตพื้นที่โซนนั้นไดยินเสียงชัดเจนทุกคน(รัศมีความดังระดับที่
พอเพี ยงของกระดิ่ งขนาด6 นิ้วจะไมเกิน25 เมตร) สวนไซเรนเราจะติดตั้งไวใตชายคาดานนอก  เพื่อแจงเหตุ
ให บุ คคลที่ อยู  นอกอาคารไดรับทราบวามีเหตุผิดปกติ  โดยเราจะกํ าหนดใหไซเรนดังทันทีทุกครั้งที่เกิดเหตุกอน
จากนั้ นจึ งจะรอการตัดสินใจวาจะใหโซนอื่นๆดังตามหรือไม
ตํ  าแหนงการติดตั้งตูควบคุม(Fire Alarm Control Panal)
เราจะติดตั้งตูควบคุม(FCP) ไว บริ เวณที่มีเจาหนาที่รักษาความปลอดภัย  หรื อชางควบคุมระบบอาคาร
หรื อห องเจาหนาที่รักษาความปลอดภัย
จากที่ กล าวมาขางตน  จะเห็นไดวาระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัยเปนสิ่งจํ าเปนที่ผูใชตระหนักถึงความ
ปลอดภัยจะตองคํ านึงถึงและเลือกใชใหเหมาะสม
เอกสารอางอิง
National. Fire Alarm System. n.p.,1996.
การออกแบบระบบสัญญาณเตือนอัคคีภัย.  นิ วสเต็ ป,เมษายน-พฤษภาคม,2541,หนา1-3.
.....................
ขอบคุณ Topgas